MIEKE DE VOS | De Vlaamse dichter en vertaler Patrick Lateur heeft een imposant oeuvre van vertalingen van klassieke poëzie op zijn naam staan, dat varieert van Pindaros en Homeros en bloemlezingen van epigrammen tot liederen van de kerkvader Ambrosius. Nu zijn de grote tragici aan de beurt: zijn vertaling van een drietal tragedies van Sofokles wordt binnenkort verwacht en in het voorjaar bracht hij het complete werk van Aischylos uit. Het is pas de vierde keer in twee eeuwen dat alle tragedies van Aischylos integraal in het Nederlands zijn vertaald, en uitgeverij Athenaeum heeft er een prachtig verzorgde, gebonden editie van gemaakt.
Weinig auteurs zijn zo invloedrijk in de kunst- en literatuurgeschiedenis als de Atheense tragediedichter Aischylos (ca. 525 – 456 v.Chr.). Van zijn enorme productie (hij schreef vermoedelijk zo’n tachtig stukken) zijn slechts zeven tragedies overgeleverd, maar die zijn zo vaak nagevolgd dat ze een breed gedeeld cultuurgoed zijn geworden. Prometheus geketend bijvoorbeeld beïnvloedde romantische dichters als Schiller en Shelley en een schilder als Arnold Böcklin. Na lezing van de Oresteia smeedde Richard Wagner zijn plan voor een opera over de held Siegfried om tot de tetralogie De ring van de Nibelungen. Naar het voorbeeld van Aischylos is De ring een drama dat zich uitstrekt over meerdere generaties. De goden en helden zijn er voortdurend verstrikt in hun eigen hybris of hoogmoed, het thema van Aischylos bij uitstek. Ook inspireerde hij filmregisseurs als Kurosawa, die zijn meesterwerk The Seven Samoerai onder andere baseerde op Zeven tegen Thebe. Dit is slechts een greep uit de vele grote namen uit het Nachleben van Aischylos, die op hun beurt weer garant stonden voor de doorwerking van Aischylos’ teksten en thematiek bij latere kunstenaars.
Zonder vertalingen zouden veel van deze navolgingen niet bestaan: Wagner werd geraakt door Aischylos in wat toen een fonkelnieuwe vertaling was van de bekende oudhistoricus Droysen. Veel Nederlanders leerden de tragedies van Aischylos kennen in het theater, in vertalingen van Gerard Koolschijn (Oresteia), Herman Altena (De Perzen) en Gerrit Komrij (Prometheus en Smekelingen). Deze vertalingen uit de jaren negentig van de vorige eeuw waren veelal gemaakt in opdracht van toneelgezelschappen en kenmerkten zich door een eigentijds, toegankelijk taalgebruik. Om de stukken toegankelijk te maken sneuvelden daarbij wel eens zaken als metriek, complexe mythologische verwijzingen of lange opsommingen van namen.
Nu, dertig jaar later, presenteert Lateur zijn vertaling expliciet als een leestekst. Hij handhaaft het metrum grotendeels: de monologen zijn vormvast vertaald in zesvoetige jamben, de koorliederen in vrije verzen. Hij tornt niet aan reeksen eigennamen en verwijzingen naar mythologie en geschiedenis, maar helpt lezers op weg met een deskundige inleiding en dito aantekeningen. Ook zo lijken de stukken mij uiterst speelbaar, want de metrische verzen van Lateur liggen goed in het gehoor. In Zeven tegen Thebe doet een verkenner als volgt verslag van de militaire situatie:
Van de vijandelijke stellingen ben ik
goed op de hoogte en dus kan ik u vertellen
wie er bij welke poort heeft postgevat na loting.
Het knappe van Aischylos’ taalgebruik is dat het tegelijk poëtisch en economisch is, en dat kernachtige aspect van de tragedie weet Lateur goed te vangen. Aischylos schetst een situatie of karakter in weinig woorden en is bovendien een scherpzinnig psycholoog. Als koning Eteokles aan het begin van Zeven tegen Thebe spreekt hoor je de verongelijkte bestuurder:
Elk welslagen wordt toegeschreven aan de goden,
maar treft ons tegenslag (nee, laat dat niet gebeuren!)
dan klinkt steeds weer als eerste enkel en alleen
de naam Eteokles door de gehele stad.
Eteokles is één van de vele, maar al te herkenbare karakters die Aischylos creëerde. Hij ontkent zijn verantwoordelijkheid voor de oorlog en sleept om de macht te behouden zijn stad mee in een roekeloze strijd. De ontembare Prometheus, de pompeuze Agamemnon en zijn gekwetste vrouw Klytaimnestra; er gaat een ongelooflijke fascinatie uit van deze figuren die vastlopen in hun eigen logica en innerlijke tegenstrijdigheden. Door deze vertaling vormen ze hopelijk zeker dertig jaar een bron van inspiratie voor een nieuw publiek.
Deze recensie verscheen ook in Hermeneus 96.4 (november 2024).
Auteur: Aischylos (vert. Patrick Lateur)
Titel: Tragedies
ISBN: 9789025314026
Uitgever: Athenaeum, 2024
Uitvoering: hardcover, 646 pag.
Prijs: € 34,99
