Het staat inmiddels buiten kijf dat vrouwen mee de loop van de geschiedenis in het Middellandse Zeegebied bepaalden. De ambitie om dit op een prominente manier ook zichtbaar te maken heeft uitgeverij Routledge in 2007 doen besluiten om de boekserie Women of the Ancient World op te starten. Oxford University Press besloot hetzelfde in 2011 met de serie Women in Antiquity en in 2021 volgde Brepols met de reeks Women of the Past. In het Nederlandse taalgebied lijkt uitgeverij Athenaeum voorzichtig te willen aanknopen bij deze internationale trend. In 2011 verscheen een Nederlandse vertaling van Annelise Freisenbruchs studie naar Romeinse keizersvrouwen onder de titel Vrouwen van Rome. Seks, macht en politiek in het Romeinse rijk. En nu, tien jaar later, is er Verborgen levens, publieke figuren van Emily Hemelrijk, expert in de geschiedenis van vrouwen in de Romeinse wereld en emerita aan de Universiteit van Amsterdam.
Hemelrijks studie wijkt echter fundamenteel af van alle bovengenoemde boekseries en publicaties. Bij haar staan niet de bekende en beruchte keizersvrouwen of vrouwen van koninklijken bloede centraal. In plaats daarvan wil zij ‘onzichtbare’ vrouwen zichtbaar maken en neemt zij de lezer mee naar het leven in de steden van de Latijns sprekende provincies van het Romeinse Rijk. Zij heeft aandacht voor de levens van Eumachia en Julia Paulina uit Italië, Junia Rustica en Baebia Crinita uit Spanje, Urbia Matronica en Aemilia Amotmicar uit Noord-Afrika, en vele andere vrouwen buiten Rome. Daarmee sluit ze aan bij een wetenschappelijke traditie die het verleden ‘van onderaf’ wil bestuderen – het zogenaamde History from below – om zo duidelijk te maken dat de geschiedenis uit meer bestaat dan de daden van ‘grote’ mannen en vrouwen.
In een helder geschreven narratief, voorzien van afbeeldingen, illustraties en talrijke kleurrijke vrouwenlevens, toont Hemelrijk hoe vrouwen in de provincies een rol in het publieke leven konden innemen als weldoensters, priesteressen, patronessen en zogenaamde ‘moeders’ van steden en verenigingen. Ere-inscripties, grafinscripties, besluiten van stadsraden, standbeelden, grafreliëfs en een incidentele munt vormen de basis van deze studie. Het aandeel van deze ‘zichtbare’ vrouwen in het openbare leven van het Romeinse Rijk wordt niet overschat: Hemelrijk nuanceert haar narratief veelvuldig door de gebruikte bronnen in percentages af te zetten tegen het geheel of door de eerbetonen aan vrouwen te vergelijken met die aan mannen. Hoewel antieke bronnen met regelmaat in een Nederlandse vertaling worden geciteerd, doet de lezer
die graag inzicht wil in de volledige dataset achter deze studie er goed aan om de gedetailleerde appendix in Hemelrijks Hidden Lives, Public Personae. Women and Civic Life in the Roman West (Oxford University
Press, 2015) te consulteren.
Verborgen levens, publieke figuren is een toegankelijke kennismaking met het leven van welgestelde burgeressen in de steden van het Romeinse Rijk. Het toont de bewegingsruimte die vrije en vrijgelaten vrouwen hadden, maar ook de beperkingen die er waren. Telkens weer wordt de lezer meegenomen in de ‘rituele dans’, aldus Hemelrijk, tussen deze rijke vrouwen en de uit mannen bestaande lokale stadsbesturen, waarbij duidelijk wordt dat de ene groep niet zonder de andere kon en ze beide het voortbestaan van de stad bepaalden.
Recensie door Lien Foubert
Verborgen levens, publieke figuren. Romeinse vrouwen buiten Rome
Auteur: Emily Hemelrijk
Uitgever: Athenaeum-Polak & Van Gennep, 2021
Uitvoering: paperback, 280 pag.
Prijs: €22,50
